In het kader van vermogensoverdracht binnen een familiale successieplanning is de schenking met voorbehoud van vruchtgebruik een veelvuldig gebruikt instrument. De laatste jaren is hierover veel ophef ontstaan. Vooral de schenking voor een Nederlandse notaris werd grondig onder de loep genomen. De vraag stelt zich nu: wordt zo’n schenking in België belast? Een stand van zaken.
Vruchtgebruikconstructies en Vlaamse schenkbelasting
Bij een vruchtgebruikconstructie bezitten, enerzijds, een of meerdere personen het vruchtgebruik van een roerend of onroerend goed en, anderzijds, een of meerdere andere personen de blote eigendom. De Vlaamse wetgeving inzake erfbelasting bevat een fictie met betrekking tot vruchtgebruikconstructies. Indien het vruchtgebruik is aangekocht door de vruchtgebruiker(s) en de blote eigendom door de blote eigenaar(s), behoort het goed in principe tot de nalatenschap van de vruchtgebruiker(s) bij het overlijden. Erfbelasting is verschuldigd alsof de vruchtgebruiker de volle eigenaar was.
De Vlaamse wetgever voorziet een belangrijke uitzondering op dit principe. De erfbelasting is niet verschuldigd indien er bewezen wordt dat er geen “bedekte bevoordeling” is van de blote eigenaar(s). Bedekte bevoordeling wordt vermoed. Het begrip is echter niet verduidelijkt in de wet. De praktische toepassing is overgelaten aan de rechtspraak en de rechtsleer. De afgelopen jaren is hierover heel wat inkt gevloeid.
Eerste omstreden standpunt van de Vlaams Belastingadministratie – schenking van effecten
In 2016 nam de Vlaamse belastingadministratie (hierna ‘Vlabel’) een standpunt in over een schenking van effecten met voorbehoud van vruchtgebruik. In principe heeft zo’n schenking de gesplitste inschrijving van de effecten in het effectendossier tot gevolg. De effecten worden voor het vruchtgebruik ingeschreven op naam van de schenker(s) en voor de blote eigendom op naam van de begiftigde(n).
Voor schenkingen gedaan vanaf 1 juni 2016 nam Vlabel het standpunt in dat de gesplitste inschrijving wees op een bedekte bevoordeling. Als over de schenking geen schenkbelasting was betaald, was volgens Vlabel altijd Vlaamse erfbelasting verschuldigd bij overlijden van de schenker.
In de praktijk wordt vaak geschonken voor een notaris in Nederland. Er is dan geen Vlaamse schenkbelasting verschuldigd, in tegenstelling tot een schenking voor een Belgische notaris. Volgens de wet is geen erfbelasting verschuldigd over de schenking indien de schenker overlijdt als inwoner van het Vlaams Gewet meer dan drie jaar na de schenking, ook indien geen schenkbelasting werd betaald. Vlabel stelde echter dat erfbelasting altijd verschuldigd bleef, ook bij overlijden van de schenker meer dan drie jaar na de schenking.
Tweede omstreden standpunt van Vlabel – schenking van deelbewijzen van maatschap
Vanaf 1 juni 2017 paste Vlabel het standpunt eveneens toe op schenkingen van deelbewijzen van een maatschap. Wanneer de maatschap geldbeleggingen of effecten aanhield en de deelbewijzen werden geschonken met voorbehoud van vruchtgebruik, zou er volgens Vlabel eveneens sprake zijn van bedekte bevoordeling. Om een bedekte bevoordeling en een altijddurend risico op erfbelasting te vermijden, diende Vlaamse schenkbelasting te worden betaald.
Derde omstreden standpunt van Vlabel – gesplitste aankoop van onroerend goed
In 2017 nam Vlabel ook de gesplitste aankoop van onroerend goed onder de loep. Bij een gesplitste aankoop wordt het vruchtgebruik van een goed aangekocht door één of meerdere personen, bijvoorbeeld een echtpaar, en de blote eigendom door één of meerdere andere personen, bijvoorbeeld de kinderen. Indien het vruchtgebruik wordt aangekocht door meerdere personen, kan het vruchtgebruik toekomen aan de langstlevende door het gebruik van een beding van aanwas.
Stel dat een echtpaar met twee kinderen, woonachtig in het Vlaams Gewest, een onroerend goed ter waarde van € 1.000.000 aankoopt. Op het moment van de aankoop is 10% registratierechten verschuldigd, i.e. € 100.000. Op het moment dat beide echtgenoten overleden zijn, verkrijgen de kinderen het onroerend goed via vererving. Indien de waarde van het onroerend goed nog € 1.000.000 bedraagt, zijn de kinderen ongeveer 27% erfbelasting verschuldigd, i.e. € 270.000. Het fiscale kostenplaatje bedraagt € 370.000.
Bij een gesplitste aankoop wordt het vruchtgebruik aangekocht door de ouders en de blote eigendom door de kinderen. Op het moment van de aankoop is 10% registratierechten verschuldigd, i.e. € 100.000. Op het moment van overlijden van beide ouders, wast het vruchtgebruik als het ware aan bij de blote eigendom en worden de kinderen volle eigenaar van de onroerend goed. Er is geen erfbelasting verschuldigd. Het fiscale kostenplaatje bedraagt € 100.000, m.a.w. een verschil van € 270.000!
In de praktijk worden de gelden voor de aankoop van de blote eigendom vaak eerst geschonken door de ouders aan de kinderen. Meestal gebeurt dit voor een Nederlandse notaris, waardoor geen schenkbelasting verschuldigd is. In 2017 nam Vlabel het standpunt in dat een voorafgaande schenking van de gelden voor de aankoop van de blote eigendom een bedekte bevoordeling is. Erfbelasting was in principe verschuldigd, indien over de schenking geen Vlaamse schenkbelasting was betaald. Vlabel aanvaardde twee uitzonderingen, met name:
• De betaling van schenkbelasting voorafgaand aan de gesplitste aankoop; of
• Het bewijs dat de blote eigenaar(s) vrij over de gelden konden beschikken door aan te tonen dat er geen band bestond tussen de schenking en de gesplitste aankoop en dat zij voldoende eigen middelen hadden om de blote eigendom aan te kopen.
Raad van State vernietigt standpunten van Vlabel
In een mijlpaalarrest van 12 juni 2018 heeft de Raad van State de standpunten van Vlabel vernietigd. Het vermoeden van bedekte bevoordeling kan volgens de Raad van State worden weerlegd met de ruimste bewijsmiddelen.
De Raad van State oordeelde dat het vermoeden van bedekte bevoordeling kan worden weerlegd met een schenking zonder schenkbelasting. Een openlijk schenking kan geen bedekte bevoordeling zijn. Het is daarbij irrelevant of Vlaamse schenkbelasting is betaald, of niet.
Gevolgen
Dit arrest heeft belangrijke gevolgen voor de fiscale praktijk. Vlabel past de standpunten niet meer toe.
Schenkingen van effecten met voorbehoud van vruchtgebruik zijn mogelijk via een buitenlandse notaris. Er dient geen schenkbelasting te worden betaald opdat bij het overlijden van de vruchtgebruiker geen erfbelasting verschuldigd zou zijn, indien de vruchtgebruiker overlijdt meer dan drie jaar na de schenking.
Schenkingen van deelbewijzen van een maatschap, die geldbeleggingen of effecten houdt, met voorbehoud van vruchtgebruik zijn mogelijk via een buitenlandse notaris. Er moet geen schenkbelasting worden betaald opdat bij het overlijden van de vruchtgebruiker geen erfbelasting verschuldigd is, indien de vruchtgebruiker overlijdt meer dan drie jaar na de schenking.
Bij een gesplitste aankoop is een schenking door de vruchtgebruiker aan de blote eigenaar voorafgaand aan de aankoop voldoende als tegenbewijs van de bedekte bevoordeling. Er kan geen bedekte bevoordeling zijn in geval van een openlijke voorafgaande schenking, ongeacht de registratie in België.
Opgelet: vruchtgebruikconstructies blijven in het vizier
De Raad van State heeft een duidelijk standpunt ingenomen over de interpretatie van de Vlaamse wetgeving. Opmerkelijk is dat de Raad van State glashelder stelt dat de interpretatie van Vlabel nadelig is voor de belastingplichtigen en bovendien contra legem. Vlabel werd door de Raad van State op de vingers getikt om onder het mom van de loutere interpretatie van een wettelijke bepaling, zich in de plaats te stellen van de Vlaamse decreetgever.
Vruchtgebruikconstructies zijn door deze nieuwe ontwikkelingen opnieuw in het oog gesprongen van de Vlaamse decreetgever. Er moet dan ook met de nodige voorzichtigheid worden omgesprongen bij de familiale vermogensplanning. De Vlaamse decreetgever zou de wetgeving kunnen wijzigen in lijn met de standpunten van Vlabel. Cruciaal punt wordt dan de inwerkintreding van de wetswijziging. Wat met terugwerkende kracht ? Wordt vervolgd !
Een van de omstreden standpunten van Vlabel betrof maatschappen. Maatschappen zijn populair voor het beheer van familiaal vermogen omwille van hun discretie. Aan die discretie zal een einde komen. Maatschappen moeten voor 1 mei 2019 worden geregistreerd bij de KBO. Maatschappen moeten ook voor 1 april 2019 worden gemeld in het UBO register. Wat is het UBO register ? Waarvoor staat KBO ? Wat houden die meld- en registratieverplichtingen precies in ? Weet uw buurman binnenkort of uw een maatschap hebt ? Of uw maatschap nog een discreet planningsmiddel kan blijven, leest u in het volgende artikel in deze reeks.