De post-moderne maatschappij wordt gekenmerkt door de toename van tweede huwelijken en relaties. Daarom brengen wij u in deze aflevering twee korte verhalen van successieplanning met betrekking tot de zogenaamde “hersamengestelde gezinnen”
a. Jaap, Jannetje en hun tweede huwelijk
Jaap is een vermogende en sportieve Nederbelg van tweeënzestig die in de Kempen woont. Hij is weduwnaar en vader van drie volwassen kinderen. Op een golfvakantie in Tenerife ontmoet hij de vijftien jaar jongere, uit de echt gescheiden Jannetje. De humor van Jaap en de zachtheid van Jannetje doen wonderen en ook na hun terugkeer kunnen zij het best met elkaar vinden.
De drie kinderen van Jaap zijn blij dat hun vader een verwante ziel heeft gevonden, maar ze zijn tegelijkertijd ook ongerust over mogelijke huwelijksplannen. Hun vader is immers nogal principieel en voor hem gaat het huwelijk nog steeds de samenwoning vooraf.
Jaap tracht zijn kinderen gerust te stellen en wijst er op dat de ouders van Jannetje zeer vermogend zijn en dat het haar niet om het geld van Jaap te doen is. Het komt wel allemaal goed en er moet niets geregeld worden.
Langstlevende
Maar Willem, het oudste kind van Jaap, die destijds rechten studeerde aan de universiteit Antwerpen, herinnert zich vaag nog enkele principes uit de les erfrecht. Een jaargenoot van hem die kandidaat-notaris is geworden, bevestigt hem dat een langstlevende echtgenoot volgens de Belgische erfwet het vruchtgebruik op de ganse nalatenschap erft, en zelfs een erfrechtelijke reserve heeft (legitieme portie), met name vruchtgebruik op de helft van de nalatenschap.
De kinderen van Jaap beseffen dat het huwelijk van hun vader een belangrijke weerslag kan hebben op hun toekomstige erfaanspraken. In het slechtste geval zullen zij immers moeten wachten tot aan het overlijden van Jannetje om in het bezit te komen van het vermogen van hun vader! Meer nog, misschien kan Jannetje het vruchtgebruik opeisen van de effectenportefeuille die Jaap vorig jaar aan zijn kinderen heeft geschonken onder voorbehoud van vruchtgebruik.
De kinderen worden nu heel ongerust. Zij stellen in nauwelijks omfloerste bewoordingen hun vader voor de keuze: of vooraf de passende maatregelen nemen of niet trouwen.
Zullen Jaap en Jannetje in het huwelijk kunnen treden zonder dat de kinderen hun erfaanspraken verliezen?
Huwelijkscontract
Jaap contacteert Fons Laplume, notaris en lid van zijn golfclub. Fons vertelt hem wat volgt.
Vooreerst moeten Jaap en Jannetje vóór hun huwelijk een huwelijkscontract opmaken en daarin een Belgisch stelsel van zuivere scheiding van goederen bedingen. Daardoor blijven de vermogens van Jaap en Jannetje gedurende gans het huwelijk gescheiden. Jaap en Jannetje zullen wel moeten bijdragen in de lasten van het huwelijk, in verhouding tot hun respectieve vermogens.
Vervolgens moeten Jaap en Jannetje in hun huwelijkscontract een welbepaalde clausule opnemen waarin zij verzaken aan elke erfrechtelijke aanspraak in elkaars nalatenschap. Deze verzaking hoeft niet wederkerig te zijn. Een eenzijdige verzaking door Jannetje kan ook.
Tot voor kort was een dergelijke verzaking verboden en absoluut nietig naar Belgisch recht. Sedert 1 juni 2003 kunnen (toekomstige) echtgenoten een dergelijke verzaking in hun huwelijkscontract opnemen, op voorwaarde dat minstens één van hen kinderen heeft uit een andere relatie van vóór het huwelijk.
Op de wederzijdse radicale onterving bestaat één uitzondering: Jannetje kan niet vooraf verzaken aan het vruchtgebruik van het onroerend goed (van Jaap) dat bij het openvallen van de nalatenschap van Jaap het gezin tot voornaamste woning dient en van het daarin aanwezige huisraad.
Voor de goede orde nog drie bijkomende weetjes:
– ook Nederbelgische echtgenoten die voldoen aan de voormelde voorwaarden (minstens één van hen heeft één of meer kinderen uit een andere relatie van vóór het huwelijk), maar die reeds vóór of na 1 juni 2003 zijn gehuwd, kunnen een dergelijke clausule alsnog toevoegen aan hun huwelijksvoorwaarden door een wijzigingsakte; uiteraard moeten beiden akkoord zijn;
– er wordt verondersteld dat Jaap in België blijft wonen; indien Jaap emigreert naar een (bijvoorbeeld warmer) land, dan zal moeten worden nagegaan of het recht van dat land een dergelijke erfrechtelijke verzaking wel erkent;
– de kinderen van Jaap kunnen niet 100% gerustgesteld worden; de wederzijdse verzaking door Jaap en Jannetje is niet onherroepelijk; Jaap en Jannetje kunnen, op elk ogenblik tijdens hun huwelijk, met wederzijds akkoord de verzakingsclausule uit hun huwelijksvoorwaarden schrappen; de wederzijdse verzaking belet bovendien niet dat Jaap in de toekomsten giften kan doen aan Jannetje; Jannetje kan wel bij afzonderlijke akte definitief verzaken aan het vruchtgebruik op de schenking die Jaap aan zijn kinderen heeft gedaan. Daarop kan zij nooit meer terugkomen.
– indien Jannetje geen vermogende ouders heeft en Jaap haar verzorgd wil achterlaten, kan Jaap haar in het huwelijkscontract een bedrag in contanten schenken.
b. Hans, zijn echtgenote Greet en de kinderen van Hans’ eerste huwelijk
Hans is een uit de echt gescheiden Nederbelgische industrieel in koekjes die aan de Belgische kant van de Maas woont. Hij heeft drie kinderen uit een eerste huwelijk. Die kinderen hebben tijdens de scheiding de kant van hun moeder gekozen en hebben sedertdien elk contact met hun vader geweigerd. Hans heeft zijn vijf kleinkinderen nooit gezien en hij zal ze vermoedelijk ook nooit kunnen leren kennen.
Hans leeft al twintig jaar gelukkig samen met Greet. Zij heeft hem niet alleen gesteund na de scheiding, maar zij heeft Hans ook geholpen in de zaak en de zaak tot bloei gebracht. Hans weet dat Greet niets van haar ouders zal erven en wil haar verzorgd achterlaten. Het liefst van al zou hij het door hem en haar opgebouwde vermogen volledig aan haar willen overlaten en niets aan zijn kinderen nalaten. Kan Hans dit verwezenlijken?
Erfrechtelijke reserve
De relatie van Hans en Greet mag dan wel een sprookje zijn, de Belgische wetgeving is helaas ontnuchterend.
Kinderen hebben een erfrechtelijke reserve, een voorbehouden deel. Dit is het deel waarover de ouder niet vrij mag beschikken en dat verplicht moet toekomen aan de kinderen (te vergelijken met de legitieme portie, maar dan in erfgoederen). De drie kinderen van Hans hebben samen recht op een reserve groot drie vierde van de zogenaamde fictieve massa. Die massa bestaat uit de goederen die Hans zal nalaten bij zijn overlijden, vermeerderd met alle schenkingen die hij tijdens zijn leven heeft gedaan. Over het resterende, in dit geval een vierde, kan Hans vrij beschikken. Dit is het beschikbaar deel.
Het heeft dus geen zin dat Hans alles wegschenkt aan Greet of Greet als zijn enige erfgenaam aanstelt bij testament. De kinderen van Hans zullen in dat geval naar alle waarschijnlijkheid de inkorting van deze giften vragen; het gevolg daarvan is dat Greet alles zal moeten teruggeven wat het beschikbaar deel overschrijdt.
Huwen
Wat kan Hans dan wel doen om de rechten van Greet te maximaliseren?
Hij kan vooreerst huwen met Greet. Daardoor wordt de reserve van de kinderen omgezet van volle eigendom tot blote eigendom. Greet kan in dat geval niet alleen een vierde in volle eigendom bekomen, maar ook het vruchtgebruik op de resterende drie vierde van de nalatenschap die aan de kinderen moeten toekomen.
Weliswaar kunnen de kinderen van Hans dan vragen dat dit vruchtgebruik wordt omgezet in een periodieke betaling, een kapitaal of een goed van de nalatenschap. Maar de rechter is niet verplicht deze omzetting toe te staan. Indien de rechter de omzetting wel toestaat, wordt Greet geacht twintig jaar ouder te zijn dan het oudste kind van Hans, ook al is dit in werkelijkheid niet het geval.
Maar er is meer. Hans en Greet doen er goed aan te huwen zonder huwelijksvoorwaarden (bijvoorbeeld Belgisch stelsel van gemeenschap van aanwinsten) of met huwelijksvoorwaarden (Belgisch stelsel van scheiding van goederen), maar in dat geval met een finaal verrekenbeding 50/50 wat de aanwinsten betreft.
In de beide gevallen worden de tijdens het huwelijk verkregen aanwinsten bij helften verdeeld respectievelijk verrekend tussen Hans en Greet. Daartegen kunnen de kinderen van Hans niets ondernemen, ook al wordt zwart op wit bewezen dat Greet nooit enig inkomen heeft gehad en dat alle aanwinsten door Hans zijn opgebouwd.
Voor een goed begrip:
– aanwinsten zijn alle goederen die de echtgenoten tijdens het huwelijk en van bij de aanvang van het huwelijk verkrijgen anders dan ingevolge schenking, erfenis of testament en anders dan ingevolge wederbelegging van niet-aanwinsten. Inkomsten van niet-aanwinsten zijn aanwinsten, maar waardevermeerderingen van niet-aanwinsten zijn dat in principe niet;
– aanwinsten zijn dus gerelateerd aan het huwelijk; in ons verhaal had Hans er dus beter aan gedaan reeds twintig jaar geleden in het huwelijksbootje te stappen!
– Hans ‘moet’ geabonneerd blijven op het NederBelgischMagazine om tijdig te vernemen wanneer de EU-erfrechtverordening in werking treedt; die verordening zal aan Hans de mogelijkheid bieden meer aan zijn echtgenote te geven.
In de volgende aflevering zullen wij het hebben over Wesley en Loes en hun drie minderjarige kinderen. Wat als één van hen of beiden samen zouden komen te overlijden?
hits=5= / id=1962=