In een recent arrest heeft het Belgische Hof van Cassatie beslist dat tontine-overeenkomsten tussen partners in een affectieve relatie ‘vervallen’ bij de beëindiging van de relatie. Het Hof redeneerde dat de oorzaak van de tontine gelegen was in de relatie van de contractspartijen. Door hun relatie te beëindigen kozen de partners er volgens het Hof dus (impliciet) voor ook de tontine te beëindigen.
Maar wat zijn tontine-overeenkomsten (en gelijkaardige aanwas-overeenkomsten) eigenlijk?
Tontine- en aanwasovereenkomsten zijn vaak gebruikte constructies in de praktijk van de successieplanning. Deze constructies worden meestal gebruikt bij ongehuwde partners, en strekken ertoe de langstlevende partner zoveel als mogelijk te beschermen wanneer de eerste partner overlijdt.
Een veel voorkomend toepassingsgeval is de gezamenlijke aankoop van een onroerend goed door ongehuwde partners.
Neem bijvoorbeeld het geval van een koppel dat feitelijk samenwoont en samen een gezinswoning koopt. Het Belgische erfrecht biedt in dat geval geen enkele garantie aan de langstlevende partner dat hij in de woning kan blijven wonen na het overlijden van de eerste partner. Om er zeker van te zijn dat de gezinswoning toch volledig (of minstens in vruchtgebruik) bij de langstlevende terecht komt, kan het koppel ervoor kiezen om een tontine- of aanwasbeding op te nemen in de aankoopakte. Bijkomende garantie van zo’n beding is dat de langstlevende niet verontrust kan worden door aanspraken van reservataire erfgenamen van de partner die eerst overlijdt (bijvoorbeeld zijn kinderen uit een vorige relatie), dit in tegenstelling tot de overdracht via schenking.
Hoe werkt zo’n tontine- of aanwasbeding concreet?
Tontine en aanwas zijn twee gelijkaardige juridische constructies die enkel juridisch-technisch van elkaar verschillen. Voor de concrete werking nemen wij het (in de praktijk meest gebruikte) beding van aanwas als voorbeeld. Concreet draagt elk van de partners daarbij zijn helft in het onroerend goed over aan de ander, zij het onder één belangrijke voorwaarde: dat hij zelf als eerste komt te overlijden. De overdracht van meneer aan mevrouw heeft dus enkel uitwerking als meneer eerst overlijdt, en de overdracht van mevrouw aan meneer heeft enkel uitwerking als mevrouw eerst overlijdt. Gevolg is dat de langstlevende het volledige onroerend goed heeft bij het overlijden van de eerste partner.
Fiscaal worden de tontine en aanwas bij de aankoop van onroerend goed beschouwd als een verkoop. Concreet betekent dit dat bij overlijden het verkooprecht opeisbaar wordt (in Vlaanderen 10 %), en dus niet de successierechten.
Hoe een tontine of aanwas beëindigen bij een relatiebreuk?
Net als voor elke andere overeenkomst, geldt ook voor tontine- en aanwasovereenkomsten dat de overeenkomst niet zomaar door één partij alleen beëindigd kan worden. In principe moeten beide partijen immers akkoord zijn om de overeenkomst te beëindigen. Om daaraan te verhelpen wordt in de praktijk vaak gewerkt met tijdelijke (verlengbare) aanwasbedingen. Bij een niet-verlenging komt het aanwasbeding dan toch tot een einde. Voor tontinebedingen is dergelijke werkwijze evenwel niet mogelijk.
Recent besliste het Hof van Cassatie echter dat er toch een andere mogelijkheid is om een tontine- of aanwasovereenkomst beëindigd te zien, namelijk het beëindigen van de relatie. Het Hof redeneerde immers dat (in het voorliggende geval) de oorzaak van de tontine gelegen was in de relatie van de contractspartijen. Door hun relatie te beëindigen was er geen geldige reden meer voor het voortbestaan van de tontine, zodat die geacht kon worden ‘vervallen’ te zijn.
Praktisch gevolg was, naast uiteraard het beëindigd zijn van het contract, dat de ex-partners ook niet verplicht konden worden om samen de woning te houden waaromtrent de tontine was afgesloten. Elk van hen kon dus vrij de verdeling van de woning vorderen. Het Hof maakt hiermee dus de weg vrij voor het doorknippen van alle patrimoniale banden tussen ex-partners (zelfs als één van de partners hier niet mee zou instemmen).
hits=4631= / id=3596=