Zonder uitzondering zijn het voor iedereen onzekere tijden. Verreweg het belangrijkste is de zorg voor de eigen gezondheid en voor de gezondheid van je naasten. Maar de zorgen gaan verder. De Corona-crisis heeft veel gevolgen, onder andere voor de economie en daarmee ook voor zelfstandigen en voor werknemers. De overheden in de Europese landen proberen er alles aan te doen om bedrijven overeind te houden en om ervoor te zorgen dat werknemers hun baan behouden. Dat is al ingewikkeld. Het wordt complexer als er een landsgrens meespeelt, zoals wonen in België en werken in Nederland. We spreken met Maurice De Clercq en Thomas Vermeulen van Actal Advocaten en Fiscalisten over knelpunten bij grensarbeiders.
In de crisis zal er vooral een extra beroep op de sociale zekerheid worden gedaan. Waar zal een werknemer nu op moeten letten?
De overheden in Nederland en in België hebben pakketten van maatregelen genomen om werknemers en werkgevers te ondersteunen. Voor iemand die in Nederland woont en werkt is het natuurlijk eenvoudig: zij kloppen in Nederland bij de sociale instanties aan. Voor grensarbeiders geldt dat er Europese afspraken zijn gemaakt over waar iemand sociaal verzekerd is. Deze regels werken verplicht door voor de verschillende Europese landen.
De Verordening zegt in het kort dat iemand die over de grens werkt in hoofdregel sociaal verzekerd is in zijn werkland. Een belangrijke uitzondering is als je normaal gesproken meer dan 25% van de tijd ook in je woonland werkt: in dat geval ben val je onder het socialezekerheidsstelsel van je woonland. En dan betaal je daar ook je sociale premies. Met wat andere woorden stelt de Verordening dus dat als je als inwoner van België ten minste 75% van je werktijd in Nederland aan het werk bent, je dan in Nederland sociaal verzekerd bent.
Maar in zowel Nederland als België is het nu de bedoeling dat iedereen thuis gaat werken? Die werknemers komen niet of nauwelijks meer op hun werk.
Deze sociale zekerheidsregel loopt normaal eigenlijk altijd goed, ook als de werknemer af en toe thuis werkt. Want in de meeste gevallen zal een werknemer niet meer dan 25% van de tijd thuiswerken. Hij blijft dan keurig verzekerd in zijn werkstaat. Maar met de Corona-crisis zijn de dingen niet meer normaal en is dat allemaal anders geworden. De grens tussen Nederland en België is zo goed als gesloten en werknemers werken verplicht zoveel mogelijk thuis. Hierdoor verandert meteen de verhouding tussen thuis werken en werken op kantoor. Door nu thuis te werken ga je over de grens van 25% werken in je woonland heen. Dat zou betekenen dat alle grensarbeiders die normaal verzekerd zijn in hun werkland zouden moeten wisselen van zekerheidsstelsel: zij zouden terug verzekerd zijn in hun woonland!
Dan komt er dus een lawine van verandering op deze werknemers af, en op de werkgevers en de overheid?
Dat lijkt nu voor werknemers gelukkig wel mee te vallen. Nederland en België hebben beide al aangegeven dat zij voorlopig een tolerantie instellen tijdens de crisis. Dat wil zeggen dat er voorlopig voor deze grensarbeiders niets veranderd. De Verordening geeft hier ook ruimte voor omdat die voor de bepaling van de sociale zekerheid uitgaat van de situatie waarin gewoonlijk wordt gewerkt. En als iets duidelijk is, dan is het dat dit een grote uitzondering op de normale situatie is. Als grensarbeiders dus altijd in hun werkstaat verzekerd waren, dan verandert hun status in principe nu niet doordat zij verplicht thuis moeten werken. Voorlopige blijft alles bij het oude, ook al moeten ze nu thuiswerken.
Hiermee hebben grensarbeiders dus zekerheid!
Voor dit moment in ieder geval gelukkig wel. Maar de vraag is natuurlijk hoelang deze Corona-maatregelen van kracht gaan blijven. Er kan een moment komen dat de overheid gaat vinden dat ze toch over moeten gaan naar het woonland, omdat de thuiswerksituatie te lang doorloopt. Dan is thuiswerken de gewone situatie geworden. Maar het lijkt ons dat we nog lang niet zo ver zijn. Ik denk dat we nu wel vanuit mogen gaan dat België en Nederland er helemaal niet op zitten te wachten dat de sociale zekerheid voor grensarbeiders wordt omgegooid.
Dat maakt het voor werknemers al veel overzichtelijker. Werkt het ook voor zelfstandigen en ondernemers zo?
Het is misschien best raar, maar dat is helaas (nog) niet zo. Er zijn veel inwoners van België of van Nederland met een bedrijf aan de andere kant van de grens. Zij werken dus in een ander land, en zij lopen nu net als werknemers ook tegen de verplichting om zoveel mogelijk thuis te werken en tegen de grensblokkades aan. Volgens de Europese Verordening voor de sociale zekerheid geldt eveneens voor zelfstandigen als hoofdregel dat zij sociaal verzekerd zijn in het land waar zij werken. Als een Nederlandse zelfstandige gewoonlijk werkt in België, dan valt hij onder het Belgische stelsel van sociale zekerheid. En ook hier geldt weer dezelfde uitzondering dat als er meer dan 25% van de tijd thuis wordt gewerkt, de zelfstandige sociaal verzekerd wordt in woonland.
Dan neem ik aan dat ook hier dezelfde tolerantie gaat gelden als voor werknemers?
Daar lijkt het wel op, maar de vraag is of daarmee een sluitend vangnet is ontstaan. Zowel Nederland als België hebben in het algemeen aangegeven dat -en dat geldt dus ook voor zelfstandigen- de huidige periode van verplicht thuiswerken voorlopig niet gaat betekenen dat de sociale zekerheid omslaat van werkland naar woonland. Tot zover is er geen verschil en blijft de zelfstandige die over de grens werkt doorgaans verzekerd in zijn werkstaat. Maar blijkbaar gaan Nederland en België hier wel anders mee om voor zover het gaat om specifieke tegemoetkomingen vanwege Corona.
België heeft namelijk gezegd dat er ondersteuning komt voor zelfstandigen die niet in België wonen, maar die wel in België werken. De voorwaarde is dus dat zij gewoonlijk in België werkten en dat zij daarom verzekerd waren in België in hoofdberoep. Zij hanteren dus het beginsel dat bij gewoonlijk grensoverschrijdend werken een vangnet wordt geboden door de werkstaat.
Dat zou dan moeten betekenen dat Nederland aan de andere kant een vangnet moet bieden aan inwoners van België die als zelfstandige werken in Nederland. En hier wringt de schoen, want Nederland heeft gezegd dat zelfstandigen die in België wonen en in Nederland werken juist in hun woonland moeten zijn voor de speciale tegemoetkomingen. De reden hiervoor is dat Nederland deze tegemoetkomingen niet ziet als een socialezekerheidsuitkering, maar als een speciale steunmaatregel (bijzondere bijstand). Deze zelfstandigen worden dus van het kastje naar de muur gestuurd. België zegt dat ze in Nederland moeten zijn en Nederland zegt dat ze in België moeten zijn.
De redenen hierachter zijn heel wetstechnisch en het standpunt van beide landen valt technisch te begrijpen. Maar daar heeft de zelfstandige die in de problemen komt natuurlijk verder niets aan.
Maar hoe moet het dan voor deze mensen? Zij hebben toch ook recht op hulp in deze crisis?
Per vandaag is er nog geen oplossing. Maar dit kan met de dag veranderen. Wij hebben contact gehad met de Nederlandse SVB en zij zijn op de hoogte van dit probleem en willen echt dat er op de één of andere manier een oplossing komt. De hele doelstelling van de Verordening is ook dat een zelfstandige of werknemer voor zijn sociale zekerheid niet tussen wal en schip kan vallen. Er zal dus echt wel een oplossing komen. En omdat de nood voor velen zo hoog is, kunnen wij ons niet voorstellen dat die oplossing lang op zich zal laten wachten. Zoals met alles in deze crisis, kan de werkelijkheid van vandaag morgen alweer achterhaald zijn.
Het is zeker te hopen. Zelfstandigen hebben natuurlijk al met genoeg onzekerheid te maken. Zijn dit soort problemen ook met de belastingheffing te verwachten?
Alles is anders met belastingen. Hier zijn namelijk geen Europese afspraken gemaakt. Wel hebben Nederland en België een belastingverdrag samen, en dat is nog steeds van toepassing. Wat kort door de bocht gezegd, betaal je normaal gesproken belasting in je werkland. Of al iets meer precies: de dagen dat je thuiswerkt, betaal je belasting in je woonland en de dagen dat je naar je werk over de grens gaat, betaal je belasting in je werkland. Nederland en België hebben nog niet laten weten of die regels worden aangepast. Dus voorlopig betekent dit dat veel grensarbeiders belasting moeten gaan betalen in hun woonland. Zij werken namelijk niet meer over de grens, maar werken nu thuis.
Dit kan financiële gevolgen hebben, lijkt mij.
Dat kan zeker! Een belangrijk voorbeeld zijn de inwoners van België die normaal gesproken werken in Nederland. Als ze voldoen aan een aantal voorwaarden, dan worden zij in Nederland behandeld alsof zij inwoner zijn van Nederland. Eén van de belangrijkste voordelen is dat zij dan de hypotheekrente op hun Belgische eigen woning af kunnen trekken van hun Nederlandse salaris: dit is de kwalificerende buitenlandse belastingplicht. De meest bekende voorwaarde om hiervoor in aanmerking te komen is dat minimaal 90% van hun totale inkomen belast moet worden in Nederland. Als zij heel hun salaris verdienen met werken in Nederland, en als zij verder weinig of geen overig inkomen hebben, dan voldoen zij doorgaans aan de voorwaarden. Maar wat nu als zij verplicht moeten thuiswerken? Op grond van de hoofdregel uit het belastingverdrag moeten zij in hun woonland België belasting betalen over dit loon. Daardoor zullen ze over 2020 niet meer kunnen voldoen aan de 90%-eis en verliezen ze hun recht op hypotheekrenteaftrek.
Dat kan tot serieuze problemen leiden
Ja, mensen zijn op dit moment al blij als ze een werk, inkomen en/of salaris hebben en denken hier waarschijnlijk nog niet over na. Hier kom je normaal gesproken ook pas achter bij de belastingaangiften over 2020 die je pas volgend jaar hoeft te doen. Maar dan is het natuurlijk al te laat. Wat je kunt doen is om voor alle zekerheid een eventuele voorlopige teruggaaf vanuit Nederland alvast stop te zetten.
Maar dat kan niet altijd, mensen zijn soms afhankelijk van deze teruggaaf.
Het is vooral te hopen dat ook voor dit probleem een oplossing komt. Nederland en België zouden bijvoorbeeld samen perfect afspraken kunnen maken voor dit specifieke geval. Ze kunnen bijvoorbeeld afspreken dat als normaal gesproken belasting wordt betaald over salaris in de werkstaat, dit door thuiswerken tijdens deze crisis zo gaat blijven. Zo lopen de beide landen geen belastinginkomsten mis, maar kunnen tegelijk ook de aftrekmogelijkheden voor kwalificerende buitenlands belastingplichtigen door blijven lopen. Deze oplossing zou ook hier betekenen dat alles zoveel mogelijk bij het oude blijft.
Het maken van zo’n afspraak tussen Nederland en België is ook niet nieuw. Dit hebben ze de afgelopen jaren al vaker gedaan, bijvoorbeeld bij de belastingheffing over de Nederlandse levensloopregeling of bij het maken van afspraken over de heffing bij de afkoop van het pensioen in eigen beheer.
We moeten dus goede hoop houden?
Ook voor deze 90%-regel geldt eigenlijk dat we door de Coronacrisis te maken hebben met een volledig unieke situatie. De oude regels zijn hier niet voor gemaakt en daarom hebben we er nooit rekening mee kunnen houden. We beginnen nu pas de gevolgen ervan in te zien en ik denk dat iedereen het er wel over eens is dat deze gevolgen niet de bedoeling zijn van de regelingen. Als we nu verder zien dat de overheden in zowel Nederland als in België bezig zijn om alles op alles te zetten om te zorgen dat voor werknemers, bedrijven en zelfstandigen alles zoveel mogelijk goed door blijft lopen, dan hebben we echt de verwachting dat ook hier snel een goede oplossing voor gaat komen. Overheden zijn hier duidelijk hard mee bezig. En ondanks alle onzekerheid die iedereen voelt, moeten ze ook de kans krijgen alle problemen in kaart te krijgen en op te lossen. Er is al veel gedaan, maar er moet ook nog veel gebeuren.
Is er dan nog iets wat jullie de grenswerkers aan zouden willen raden?
Hou vooral de nieuwsberichten goed in de gaten! De kans is groot dat er nieuwe oplossingen en mogelijkheden komen waarvan gebruik kan worden gemaakt. Wij houden hen in ieder geval via dit magazine op de hoogte. Maar boven alles, wees voorzichtig en blijf gezond!